We zagen gisteren de blockbuster Oppenheimer. Wat mij als ex-wetenschapper altijd heeft verbaasd is hoe deze fysici konden meewerken aan de totstandkoming van het (tot nu toe) dodelijkste wapen uit de geschiedenis. Hadden zij dan geen moreel kompas?
Worsteling
Gedurende de bijna drie uur durende film zie je wel degelijk Oppenheimer’s worsteling met zijn geweten. Na de succesvolle Trinity-test wordt de atoombom door de Amerikanen gebruikt in Hiroshima en Nagasaki. De overgave van de Japanners (Hitler was toen al een paar maanden dood) zou aan de bommen te danken zijn.
Oppenheimer lijkt daarna spijt te hebben en ijvert voor internationale regelgeving voor het gebruik van kernbommen. Hier wordt hij ook hevig op aangevallen. Hierdoor wordt hij ondanks de duistere titel “vader van de atoombom”, toch een beetje een held. Toch kun je er niet omheen dat hij en zijn collega’s medeverantwoordelijk zijn voor de honderdduizenden doden als gevolg van dit wapen..
Shell
Het is natuurlijk van een hele andere schaal, maar toen ik nog net wetenschapper was heb ik mij ook bezondigd aan dubieuze keuzes. Ik heb namelijk gesolliciteerd bij McKinsey en Shell. Nu schaam ik mij daarvoor, maar toen werden dat door mij en mijn mede-promovendi gezien als zeer begeerlijke werkgevers.
Als ik terugdenk aan die tijd (1996), dan zie ik dat verblind ben geweest door de aanlokkelijke vooruitzichten van veel status, geld en baanzekerheid en ook nog eens inhoudelijk interessant werk. Want ik denk dat alle wetenschappers vooral inhoudelijk zijn gemotiveerd.
Misleiding
En daar zie ik ook de parallel met de wetenschappers in Los Alamos. Zij deden wetenschappelijk gezien natuurlijk baanbrekend werk. In de film wordt het ontketenen van de atoomkracht vergeleken met Prometheus die het vuur stal van de goden. Dat is inhoudelijk natuurlijk zeer interessant.
Ik denk dat inhoudelijk gedreven mensen, en ik hoor daar ook toe, gemakkelijk zijn te misleiden met interessante klussen, waardoor zij de negatieve gevolgen van hun werk over het hoofd zien. Leeftijd speelt hierbij een rol (Einstein was al ouder en heeft zich niet laten strikken), maar een zwak ontwikkeld moreel kompas maakt je ook makkelijk beïnvloedbaar.